Spis treści
Co to jest lęk separacyjny u psów?
Lęk separacyjny u psów to zjawisko, które może wywołać sporo niepokoju zarówno u zwierząt, jak i ich opiekunów. Kiedy pupil zostaje sam, często odczuwa znaczny stres, co wpływa na jego samopoczucie. Ten problem dotyczy psów różnych ras i wynika z wielu czynników, takich jak sytuacje życiowe czy problemy emocjonalne. Psy borykające się z tym lękiem mogą wykazywać skrajne zachowania, takie jak:
- niszczenie mebli,
- głośne szczekanie,
- próby ucieczki.
Takie trudności najczęściej mają swoje źródło w złej socjalizacji, nagłych zmianach w ich otoczeniu oraz trauma emocjonalnych. Co więcej, lęk separacyjny może wpłynąć negatywnie na zdrowie fizyczne czworonogów. Przewlekły stres przejawia się często problemami z trawieniem i osłabieniem systemu odpornościowego. Dlatego niezwykle istotne jest, aby właściciele psów zrozumieli, co ich pupile odczuwają. Powinni podejmować konkretne działania, by zmniejszyć objawy lęku separacyjnego, takie jak:
- stopniowe przyzwyczajanie psa do krótkich okresów samotności,
- konsultacje z behawiorystą.
Jakie są objawy lęku separacyjnego?
Lęk separacyjny u psów objawia się na wiele sposobów. Można zauważyć zarówno fizyczne reakcje, jak i emocjonalne zachowania. Najpopularniejszym symptomem jest nadmierna wokalizacja — pies może głośno szczekać czy wyć, szczególnie w chwilach, gdy jest sam.
- destrukcyjne działania, na przykład drapanie drzwi czy niszczenie mebli i innych przedmiotów w otoczeniu,
- oddawanie moczu lub kału w niespodziewanych miejscach,
- zmiany w apetycie, gdzie niektóre psy mogą przestać jeść lub zacząć wykazywać nadpobudliwość,
- krążenie w kółko po pomieszczeniu.
Dodatkowo, w ekstremalnych przypadkach mogą wystąpić samookaleczenia, co wymaga szybkiej interwencji ze strony właścicieli. Przewlekły stres w takiej sytuacji może prowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych. Dlatego niezwykle istotne jest, aby opiekunowie stosowali właściwe metody szkoleniowe oraz terapię. Zrozumienie tych objawów stanowi kluczowy krok w skutecznym radzeniu sobie z lękiem separacyjnym i może znacznie poprawić jakość życia czworonoga.
Jakie są przyczyny lęku separacyjnego?
Lęk separacyjny u psów może wynikać z wielu czynników. Warto zauważyć, że indywidualne predyspozycje genetyczne odgrywają kluczową rolę w określaniu reakcji psa na stres. W dodatku, trudne doświadczenia z okresu szczenięcego mogą znacznie wpływać na rozwój tego problemu. Na przykład, nagłe zmiany w otoczeniu mogą wprowadzać dodatkowy dyskomfort. Zmiany w opiekunach, zwłaszcza tuż po adopcji, często naruszają poczucie bezpieczeństwa pupila. Kolejnym istotnym aspektem jest brak odpowiedniej socjalizacji. Psy, które w młodym wieku nie miały możliwości obcowania z różnorodnymi ludźmi i sytuacjami, mogą być szczególnie podatne na lęki. Co więcej, zbyt silne związki z opiekunem mogą stać się przeszkodą, zwłaszcza gdy pies nie nauczył się radzenia sobie w sytuacjach wymagających samodzielności. Negatywne doświadczenia mogą z kolei prowadzić do spadku zaufania do opiekuna, co zaostrza objawy lęku. Nie można ignorować również roli ras w kontekście lęku separacyjnego; niektóre psy są bardziej wrażliwe na tego rodzaju trudności. Należy także zwracać uwagę na ogólny stan psychiczny psa oraz jego środowisko, które mają istotny wpływ na jego samopoczucie. Można zatem stwierdzić, że lęk separacyjny jest wynikiem skomplikowanej interakcji genetyki, życiowych doświadczeń i otoczenia.
Jakie czynniki mogą nasilać lęk separacyjny?
Lęk separacyjny u psów może się nasilać z powodu różnych codziennych sytuacji stresowych. Na przykład, zmiany w otoczeniu, takie jak:
- przeprowadzki,
- nowi lokatorzy,
- pojawienie się nowych mebli.
Mogą one wywoływać uczucie niepokoju. Tego rodzaju zjawisko często pojawia się, gdy brakuje ustalonej rutyny, co może sprawić, że pies czuje się zagubiony. Nieprzewidywalność, zwłaszcza dotycząca godzin opuszczenia domu przez opiekuna, negatywnie wpływa na psychikę czworonoga i jego poczucie bezpieczeństwa. Negatywne doświadczenia, jak wcześniejsze pozostawienie go samego, mogą prowadzić do nasilenia lęku separacyjnego.
Zwierzęta, które miały problem z samotnością, często reagują lękiem w nowych warunkach. Innym kluczowym aspektem jest brak odpowiedniej socjalizacji. Psy, które nie miały okazji do obcowania z różnorodnymi bodźcami ze świata zewnętrznego, mają trudności w przystosowaniu się do nowych sytuacji. Poczucie bezpieczeństwa jest niezwykle istotne – psy, które nie czują się komfortowo w swoim otoczeniu, są bardziej narażone na stres i lęk. Zrozumienie tych czynników jest niezbędne dla właścicieli, którzy pragną pomóc swoim pupilom w radzeniu sobie z lękiem separacyjnym. Odpowiednie kroki mogą znacząco złagodzić objawy i poprawić jakość życia tych zwierząt.
Jakie są związki między brakiem socjalizacji a lękiem separacyjnym?
Niedostateczna socjalizacja w pierwszych miesiącach życia psa ma ogromny wpływ na rozwój lęku separacyjnego. Psy, które nie miały okazji zobaczyć różnorodnych bodźców, stają się bardziej podatne na stresujące sytuacje. Bez wcześniejszych interakcji z innymi psami, ludźmi oraz nowymi miejscami, mogą mieć trudności z rozstaniem się ze swoim opiekunem.
Kluczowa faza socjalizacji w okresie szczenięcym ma istotne znaczenie dla adaptacji do różnorodnych okoliczności, co znacząco wpływa na ich przyszłe zachowanie. Pies, który został zsocjalizowany zbyt późno, często ma kłopoty z dostosowaniem się do nowości oraz z radzeniem sobie z samodzielnością.
Dodatkowo, brak interakcji z innymi zwierzętami czy ludźmi może potęgować lęk, gdy pies zostaje sam. Z tego powodu, odpowiednia socjalizacja stanowi fundament zdrowia psychicznego psa, a jej brak może prowadzić do poważnych problemów emocjonalnych, jak lęk separacyjny. Dlatego opiekunowie powinni dbać o właściwą socjalizację swoich pupili już od najmłodszych lat.
Jak lęk separacyjny objawia się w różnych fazach życia psa?
Lęk separacyjny u psów przybiera różne formy i może się nasilać w miarę ich wzrostu. Szczenięta, będące szczególnie wrażliwymi na otoczenie, często ujawniają swoje lęki poprzez:
- głośne piszczenie,
- zniszczenie przedmiotów.
Na tym etapie nie potrafią jeszcze radzić sobie z poczuciem osamotnienia. Z kolei dorosłe psy mogą odnosić wrażenie apatii lub depresji, co objawia się:
- brakiem apetytu,
- ograniczoną aktywnością,
- chronicznym niepokojem w chwilach, gdy pozostają same.
Starsze zwierzęta, również narażone na lęk, mogą manifestować wzmożony niepokój oraz dezorientację. Dodatkowo, zmiany hormonalne związane z wiekiem oraz problemy zdrowotne mogą potęgować objawy lęku. Psy dojrzałe są bardziej podatne na stres, co często ma związek z ich słabszą odpornością psychiczną. To sprawia, że trudniej im znosić rozstania z opiekunem.
Bez względu na wiek, kluczowe jest, aby właściciele byli świadomi tych zmian i podejmowali kroki w celu złagodzenia objawów. Wprowadzanie:
- regularnych ćwiczeń,
- stymulacji umysłowej,
- zastosowanie odpowiednich technik socjalizacji
mogą znacząco wspierać psa w radzeniu sobie z lękiem separacyjnym.
Jakie są cztery okresy lękowe w życiu psa?
Psy przechodzą przez cztery ważne fazy lękowe, które mają istotny wpływ na ich rozwój psychiczny i fizyczny. Oto ich kolejność:
- pierwsza faza pojawia się w wieku 8-10 tygodni, kiedy szczenięta zaczynają intensywnie reagować na otaczające je bodźce, co może prowadzić do pojawienia się lęków,
- kolejna faza występuje między 4 a 5 miesiącem życia i wiąże się z tzw. „lękiem przed nowościami”, co jest efektem dynamicznego rozwoju oraz zmian hormonalnych,
- trzeci okres lękowy, zauważalny w okolicach 9-10 miesięcy, często prowadzi do zwiększonej niepewności oraz wrażliwości na zmiany w otoczeniu,
- wreszcie, czwarty etap ma miejsce pomiędzy 13 a 14 miesiącem życia, kiedy młode psy mogą stać się jeszcze bardziej lękliwe, co zazwyczaj związane jest z dojrzewaniem hormonalnym.
Każda z tych faz lękowych odgrywa kluczową rolę w życiu psa. Odpowiednie wsparcie w tych momentach może znacząco pomóc w zminimalizowaniu przyszłych problemów związanych z lękiem i stresem. Dlatego istotne jest, aby uważnie obserwować te etapy rozwoju, dbając o zdrowie emocjonalne naszego pupila.
Kiedy występują okresy lękowe u psów?
Okresy lękowe u psów mogą wystąpić na różnych etapach ich życia i mają istotny wpływ na ich psychikę. Pierwsza faza zazwyczaj pojawia się między 8 a 10 tygodniem życia, kiedy szczenięta intensywnie reagują na nowe doświadczenia, co często prowadzi do stresu spowodowanego nowym środowiskiem.
Następna faza rozpoczyna się wokół 4-5 miesiąca i cechuje się lękiem przed nowościami, co może powodować niepewność i brak chęci do działania w nowym otoczeniu.
W okresie od 9 do 10 miesiąca życia, psy przeżywają ważne zmiany związane z socjalizacją oraz hormonami, co sprawia, że stają się bardziej wrażliwe na bodźce zewnętrzne, co może prowadzić do powstawania lęków.
Ostatnia, czwarta faza występuje w wieku 13-14 miesięcy, kiedy to młode psy mogą stawać się jeszcze bardziej lękliwe z racji dojrzewania hormonalnego.
Każdy z tych etapów ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju psychofizycznego naszych czworonożnych przyjaciół. Niedobór odpowiedniego wsparcia w tych momentach może prowadzić do długotrwałych problemów z lękiem oraz niepewnością w przyszłości. Właściciele powinni bacznie obserwować zachowanie swoich pupili i wprowadzać skuteczne strategie socjalizacji oraz wsparcia emocjonalnego w każdym z tych okresów. Dbanie o prawidłowy rozwój w kluczowych fazach życia jest niezbędne dla zdrowia psychicznego i fizycznego psów.
Jak okresy lękowe wpływają na psy?
Okresy lękowe u psów znacząco wpływają na ich zachowania oraz samopoczucie. Najczęściej występują one w dzieciństwie, gdy psiaki są szczególnie wrażliwe na stres związany z nowym otoczeniem. W tym czasie lęk i niepewność mogą prowadzić do powstawania różnych obaw.
Poniżej przedstawiono etapy rozwoju lęków u psów:
- Pierwsza faza: kształtuje się między 8 a 10 tygodniem życia, gdy szczenięta intensywnie reagują na nowe bodźce, co często skutkuje silnymi reakcjami lękowymi.
- Druga faza: mająca miejsce w okresie 4-5 miesięcy, to czas, kiedy pojawia się „strach przed nowościami”. W tym momencie wiele psów może unikać eksploracji nowych miejsc.
- Trzecia faza: zauważalna około 9-10 miesiąca życia, jest czasem zwiększonej wrażliwości na lęki, spowodowane zarówno zmianami hormonalnymi, jak i wymaganiami w zakresie socjalizacji.
- Ostatni okres: trwający od 13 do 14 miesiąca, to czas, w którym młode psy stają się bardziej wrażliwe na nowe doświadczenia.
W każdym z tych etapów niezwykle ważne jest zapewnienie psu poczucia bezpieczeństwa oraz komfortu psychicznego. To może znacznie ułatwić ich adaptację w nowym środowisku oraz pomóc w redukcji negatywnych emocji. Wsparcie ze strony opiekuna, w postaci spokojnego otoczenia oraz odpowiedniej socjalizacji, znacząco zmniejsza objawy lęku. Zrozumienie tego procesu daje właścicielom narzędzia do lepszego zaspokajania potrzeb swoich pupili w kluczowych momentach ich rozwoju.
Jakie zmiany hormonalne mogą wywoływać lęk?
Zmiany hormonalne, które zachodzą podczas okresu dojrzewania, mają znaczący wpływ na psychikę psa. W przedziale między 13 a 14 miesiącem życia, gdy hormony zmieniają się w intensywnym tempie, czworonogi stają się coraz bardziej wrażliwe na stres oraz lęk. Te hormonalne fluktuacje oddziałują na neuroprzekaźniki w mózgu, co może skutkować zwiększonym poczuciem niepokoju oraz trudnościami w adaptacji do nowych sytuacji.
Na przykład:
- testosteron ma tendencję do wzmacniania reakcji emocjonalnych w stresujących okolicznościach,
- estrogen może potęgować trudności emocjonalne w codziennym życiu.
W rezultacie młode psy mogą wykazywać zachowania agresywne bądź lękliwe, co często jest oznaką ich starań o przystosowanie do otoczenia oraz relacji z opiekunami. Co więcej, te hormonalne zmiany mogą prowadzić do problemów zdrowotnych, takich jak:
- zmniejszona energia,
- zmiany w apetytach,
- emocjonalne napięcie.
Dlatego właściciele powinni być świadomi tych zjawisk i podejmować działania, które mogą poprawić komfort psychiczny swoich pupili w tym kluczowym okresie. Zapewnienie psu poczucia bezpieczeństwa odgrywa istotną rolę w jego zdrowiu emocjonalnym oraz ułatwia przystosowanie się do nowego otoczenia.
Jak genotyp wpływa na wrażliwość psa na lęki?
Genotyp psa jest kluczowym czynnikiem wpływającym na jego wrażliwość na różnego rodzaju lęki, takie jak:
- lęk separacyjny,
- fobie związane z dźwiękami.
Niektóre rasy, w tym teriery i chihuahua, wykazują większą podatność na te problemy. Sposób, w jaki genotyp wpływa na przeżywanie emocji przez psa, ma istotne znaczenie dla jego odporności na stres. Z reguły czworonogi, które są poddawane wyższemu poziomowi stresu, manifestują silniejsze objawy lęku. To zjawisko może prowadzić do niepożądanych zachowań, takich jak NISZCZENIE PRZEDMIOTÓW czy nadmierne szczekanie.
Badania podkreślają, że genetyka wpływa na układ neuroprzekaźników, co może wyjaśniać, dlaczego niektóre psy reagują szybciej na stresujące sytuacje. Wpływają na to geny odpowiedzialne za produkcję serotoniny i dopaminy, które są kluczowe dla reakcji psa wobec lęków.
Zrozumienie tych mechanizmów jest niezwykle istotne dla właścicieli psów, ponieważ mogą wykorzystać tę wiedzę do wdrożenia strategii, które wspierają zdrowie psychiczne ich pupili. Właściwe techniki szkoleniowe i elastyczne podejście do socjalizacji okazują się niezbędne, aby pomóc psom w radzeniu sobie z ich naturalnymi skłonnościami do lęków. Dzięki temu można znacząco poprawić ich komfort życia oraz jakość codziennego funkcjonowania.
Jakie są negatywne skutki dla szczeniąt?
Negatywne doświadczenia mogą mieć znaczący wpływ na emocjonalny i społeczny rozwój szczeniąt. Już od najmłodszych lat, brak pozytywnych interakcji, stres oraz niewłaściwa socjalizacja mogą prowadzić do problemów z lękiem. Najczęściej dotyka je lęk separacyjny, który jest wynikiem braku umiejętności samodzielności w dzieciństwie. Szczenięta, które nie miały styczności z różnorodnymi bodźcami, często stają się nieufne i podatne na strach.
Na przykład, intensywna reakcja na głośne dźwięki czy obce przedmioty może prowadzić do przewlekłego stresu. W badaniach zauważono, że psy z negatywnymi przeżyciami rzadziej radzą sobie w sytuacjach społecznych. Kluczowym czynnikiem jest również socjalizacja – szczenięta, które nie miały możliwości interakcji z ludźmi czy innymi zwierzętami, są bardziej narażone na stres.
Przyczynia się to do rozwoju problemów w dorosłym życiu. W kluczowym okresie, gdy mają od 8 do 10 tygodni, potrzebują wsparcia oraz pozytywnych doświadczeń, które mogą znacznie zmniejszyć ryzyko przyszłych trudności. Odpowiednia socjalizacja ze strony właścicieli jest zatem niezbędna, aby ich pupile uniknęli przykrych konsekwencji emocjonalnych.
Jak utrzymać komfort psychiczny psa?
Aby zapewnić psu spokój psychiczny, niezwykle istotne jest stworzenie dla niego stabilnego i bezpiecznego środowiska. Psy uczą się oraz reagują na otaczający je świat poprzez naśladowanie swoich zachowań. Właśnie dlatego:
- regularność spacerów,
- posiłków,
- i zabaw odgrywa kluczową rolę w ich codziennym życiu.
Ustalenie stałego dnia pomoże zminimalizować uczucie lęku i niepewności. Również, codzienna dawka ruchu oraz odpowiednia stymulacja umysłowa są nieodzownym elementem ich rutyny. Aktywności fizyczne, takie jak bieganie czy zabawy interaktywne, mają pozytywny wpływ na ich zdrowie psychiczne. Zajęcia z zabawkami oraz gry rozwijające umiejętności umysłowe pozwalają zaspokoić ich naturalne instynkty łowieckie oraz potrzebę odkrywania.
Dobrze, aby właściciele unikali sytuacji mogących wywołać stres u psa, takich jak hałaśliwe otoczenie czy niespodziewane zmiany. Tworzenie spokojnej atmosfery w domu ma zatem fundamentalne znaczenie dla komfortu pupila. W momentach niepokoju, nieocenione jest wsparcie opiekuna, na przykład poprzez uspokajający ton głosu, co wzmacnia zaufanie czworonoga.
Budowanie silnej więzi opartej na wzajemnym zaufaniu jest kluczowe. Pozytywne doświadczenia, takie jak:
- trening z nagrodami,
- wspólne chwile,
- przyczyniają się do stworzenia bezpiecznej przestrzeni dla psa.
To z kolei sprawia, że staje się on bardziej pewny siebie i mniej narażony na stres. Zrozumienie indywidualnych potrzeb pupila jest fundamentem ich dobrostanu. Każdy pies ma swoje unikalne preferencje i ograniczenia, które warto brać pod uwagę w codziennym funkcjonowaniu. Odpowiednia socjalizacja oraz pozytywne interakcje z innymi zwierzętami i ludźmi stanowią zasadniczy element zapewniający zdrowie psychiczne naszego czworonożnego przyjaciela.
Jak zabezpieczyć psa przed stresem i lękami?
Aby pomóc psu w radzeniu sobie ze stresem i lękiem, kluczowe jest stworzenie stabilnego i komfortowego otoczenia. Oto kilka sposobów, które mogą znacząco zmniejszyć odczuwany niepokój:
- ustalenie regularnego harmonogramu dnia, który obejmuje stałe pory jedzenia, spacery oraz zabawy,
- zapewnienie psu bezpiecznego miejsca, gdzie będzie mógł się schować,
- unikanie nagłych zmian w otoczeniu, takich jak nowe meble czy przeprowadzki,
- stopniowe wprowadzanie nowości, co pozwoli psu lepiej zaadoptować się do dźwięków i sytuacji,
- zastosowanie pozytywnych metod treningowych, czyli nagradzanie psa za spokojne zachowanie.
W chwilach lęku interaktywne zabawki mogą okazać się bardzo przydatne, gdyż angażują uwagę psa i dostarczają mu mentalnego wyzwania. Obserwowanie psa w stresujących sytuacjach daje możliwość dostosowania wsparcia do jego indywidualnych potrzeb. Co więcej, wspólne spędzanie czasu umacnia więź oraz zaufanie między psem a jego opiekunem. Zrozumienie specyficznych wymagań psa i przystosowanie otoczenia do jego potrzeb jest niezwykle istotne dla zapobiegania lękom.
Jakie sposoby na wzmocnienie zaufania psa do opiekuna?
Wzmacnianie zaufania psa do swojego opiekuna jest kluczowe dla jego szczęścia i zdrowia. Najważniejsza jest konsekwencja w podejmowanych działaniach. Właściciele powinni dotrzymywać obietnic, co sprawia, że pies lepiej rozumie zachowania swojego opiekuna, a tym samym buduje większe zaufanie. Nagradzanie pupila za pozytywne działania sprzyja tworzeniu korzystnych skojarzeń.
- Regularne treningi oparte na pozytywnym wzmocnieniu umacniają więź,
- poprawiają komunikację międzygatunkową,
- interakcje z innymi psami pomagają zwiększyć pewność siebie,
- redukują lęki.
W trudnych sytuacjach dobrze jest zapewnić psu bezpieczne miejsce, w którym może odpocząć. Warto unikać karania i skupić się na zaspokajaniu potrzeb pupila, co tworzy przyjazną atmosferę. Kluczowe jest również zrozumienie indywidualnych preferencji naszego czworonoga w procesie budowania zaufania.
Wspólne spacery i zabawy pozwalają na nawiązywanie głębszej relacji, a cierpliwość i wyrozumiałość opiekunów przynoszą długoterminowe korzyści w codziennym życiu z psem. Należy pamiętać, że zaufanie jest fundamentem szczęśliwej relacji.
Jakie znaki wskazują na przewlekły stres u psa?
Przewlekły stres u czworonogów może manifestować się na wiele sposobów, z którymi właściciele powinni się zapoznać. Ważne jest, aby uważnie obserwować wszelkie zmiany w zachowaniu swoich pupili, ponieważ mogą one wskazywać na chroniczny stan lękowy. Do najczęstszych objawów stresu należą:
- zmiana apetytu; niektóre psy przestają jeść, podczas gdy inne zaczynają spożywać większe ilości jedzenia niż zazwyczaj,
- problemy trawienne, takie jak biegunka lub wymioty,
- nadmierne linienie oraz drapanie, które mogą prowadzić do uszkodzeń skóry oraz alergii,
- intensywne wylizywanie sierści, co wiąże się z ryzykiem samookaleczeń,
- ukrywanie się i unikanie kontaktów z opiekunami oraz innymi zwierzętami, co jest symptomem apatii i izolacji,
- nadpobudliwość lub agresja, będące efektem trudności w radzeniu sobie w stresujących sytuacjach,
- osłabienie odporności, przez co psy stają się bardziej narażone na różne choroby,
- depresja, która w bardziej ekstremalnych przypadkach wymaga znacznej uwagi ze strony właściciela.
Dlatego tak ważne jest szybkie działanie oraz wprowadzenie metod wsparcia emocjonalnego, co pozwoli psu na powrót do równowagi psychicznej.
Jakie metody terapii można zastosować?
Terapia lęku separacyjnego u psów wymaga zastosowania różnych podejść, aby skutecznie złagodzić objawy i poprawić ich samopoczucie. Ważnym elementem jest terapia behawioralna, której celem jest modyfikacja niepożądanych zachowań poprzez systematyczne przyzwyczajanie psa do krótkich rozstań z opiekunem.
Oprócz tego warto pomyśleć o:
- farmakoterapii, klomipramina, stosowana w leczeniu depresji, może skutecznie zmniejszyć odczuwany lęk,
- feromonoterapii, wykorzystującej syntetyczne feromony, które korzystnie wpływają na emocjonalne samopoczucie czworonoga, pomagając mu się uspokoić,
- wprowadzeniu ziół, takich jak preparaty z melisy czy dziurawca, które mają działanie uspokajające,
- odpowiedniej diety i suplementacji, które wspierają metabolizm oraz ogólny stan zdrowia psa, co przekłada się na jego emocje.
Na przykład, użycie klatki kennelowej może dostarczyć psu poczucia bezpieczeństwa. Dzięki wykorzystaniu tych różnorodnych metod można znacząco poprawić jakość życia pupila i pomóc mu w radzeniu sobie z lękiem separacyjnym, a także zredukować ewentualne skutki uboczne wykorzystywanej terapii.